Námslánakerfið og háskólavæðingin

Þessi pistill mun ekki gera mig vinsælan en það er svo sem ekkert nýtt í því. 

Ég held að við séum að einhverju leyti á rangri leið með þetta háskóla- og námslánakerfi okkar. Í dag er það þannig að fólk sem starfar á Íslandi og er byrjað að greiða af sínum námslánum þarf að endurgreiða sem svarar ca. einum útborguðum mánaðarlaunum á ári til LÍN.  Það segir sig sjálft að þegar gefur á bátinn eins og gerðist 2008, að þá eru margir sem eiga erfitt með að rífa ein mánaðarlaun út úr bókhaldinu árum saman.

Og ég held að þessi vandi LÍN endurspegli það sem ég hef stundum kallað háskólavæðingu starfsgreina sem hefur verið þróunin undanfarna áratugi á Íslandi og var væntanlega liður í kjarabaráttu, þ.e.a.s. að menn töldu að með því að auka menntun á bak við störfin að þá hlytu launin að hækka. Allir eiga að fara í menntaskóla og helst að klára BS og MS gráður í framhaldinu, þannig að fólk er að koma út á vinnumarkað 25-27 ár. Það kann að vera að launin hafi í einhverjum tilvikum hækkað við þetta en það er ekki þar með sagt að ævitekjurnar geri það. Og einhver þarf að fjármagna framfærsluna frá ca. tvítugu og fram að fyrsta starfi.

Það spurning hvort að það væri ekki farsælla fyrir þjóðarbúið að reyna að stytta tímann fram að stúdentsprófi þannig að ungmenni útskrifist að jafnaði 18-19 ára. Hætta svo að troða öllum í gegnum menntaskóla en í staðinn að reyna að beina ungu fólki í starfstengdara nám strax eftir grunnskóla fyrir þau fög sem strangt til tekið krefjast ekki háskólagráðu. Það þýðir i raun afháskólavæðingu fyrir sum fög sem er auðvitað ekki líklegt til vinsælda en það sem ynnist með þessu væri að fólk kæmist fyrr á vinnumarkað og stærri hluti einstaklinga næði að fullmennta sig á meðan hann væri ennþá í foreldrahúsum. M.ö.o. námslánaskuldir yrðu almennt lægri og ár á vinnumarkaði fleiri. Fólk sem færi slíka leið kæmi sér væntanlega líka fyrr þaki yfir höfuðið en þeir sem færu í lengra nám.

Ef ykkur skortir einhver fordæmi fyrir því að svona kerfi geti virkað þá get ég nefnt að í Sviss fara ca. 15% nemenda í menntaskóla ef ég man rétt. Þar fyrir utan þá fer verulegur hluti ungmenna í einhverskonar blöndu af fjölbrauta- og starfsnámstengdum skólum. Ég er ekki að segja að þetta kerfi sé fullkomið en það vekur mann þó til umhugsunnar um á hvaða leið við erum með þessi mál heima á klakanum.       

Erfiðara að standa í skilum við LÍN

Athugasemdir

[Guðbjörn Guðbjörnsson, 11.1.2014 kl. 11:36]

Ég er þér alls ekki ósammála, en held samt að við séum langt frá því að vera á toppnum varðandi háskólamenntað fólk og þá sem hafa lokið lengra háskólanámi, s.s. master- eða doktorsnámi. Hins vegar vantar okkur réttilega iðnaðarmenn og tæknimenntað fólk. Hvað sem öðru líður, þá er mennt máttur og bókvitið verður einmitt í askana látið. Við Íslendingar fórum fyrst að hafa almennileg kjör þegar menntastigið jókst í landinu. Námslánin verðtryggðu eru líkt og önnur slík lán bara okurlán sem erfitt er að greiða til baka Ég kláraði nám mitt um 1990 og hef verið þokkalegum launum mestan hluta starfsævinnar en það var fyrst 2010 sem lánin fóru að lækka og klára ég þau líklega við 60 ára aldur. Flestir klára þessi lán aldrei og greiða af þeim til dauðadaga, í þetta 50-60 ár og það getur ekki verið eðlilegt, enda er þetta þá frekar "námsskattur" en námslán.

[Benedikt Helgason, 11.1.2014 kl. 14:02]

Takk fyrir innlitið Guðbjörn.

Svarið kemur seint en ég hef afsökun. Við skruppum niður til Zurich hér áðan og fórum úr lestinni á Stadelhofen fyrir framan óperuhúsið. Þar hafði myndast 2000 manna röð frá húsinu og niður á Bellevue. Hvort fólk var að bíða eftir því að fá að kaupa miða til þess að fá að hlusta á íslenska söngvara veit ég ekki en röðin var reyndar nokkuð minni þegar við tókum lestina heim. Ég nefni þetta til gamans því ef að ég man rétt þá þekkir þú til þarna.  

Það kann að vera rétt að við séum ekki búin að ná toppnum í menntunnarstigi í veröldinni en spurningin er kannski hvað það þarf að vera hátt til þess að nýtast samfélaginu sem best.  Í þessu samhengi er athyglisvert að þýsku mælandi löndin eru að koma hvað best út úr kreppunni hér í Evrópu og því ræður auðvitað margt.  Hins vegar telja þeir sjálfir að sú staðreynd hversu mikla áherslu þessi ríki leggja á hefðbundin iðnað í verðmætasköpuninni ráðu miklu þar um. Í þessum ríkjum er lærlingakerfið sterkt og iðnmenntun í hávegum höfð að því að mér sýnist. Og það eru til dæmi um ríki í álfunni þar sem ungt hámenntað fólk á ekki stjarnfræðilegan möguleika á að finna vinnu í sínu fagi. Mætti nefna Frakkland í því samhengi þar sem hefðbundin iðnaður hefur átt undir högg að sækja um langt skeið.

Er ekki rétt að giska bara á að hæfileg blanda af hámenntuðu vinnuafli, til þess að tryggja nýsköpun, og iðnmenntuðu vinnuafli, til þess að hafa nóg af fólki sem kemur hlutunum í verk, sé ákjósanleg?  

[Guðmundur Ásgeirsson, 11.1.2014 kl. 15:16]

Allt það mikilvægasta í lífinu hef ég lært eftir að ég hætti í skóla og hóf nám.

Ég vissi það ekki þá, en veit það núna eftir að ég hóf námið sem aldrei mun ljúka.

Að flest sem hefði verið mikilvægast fyrir mig að læra í skólanum, var aldrei kennt þar.

[Benedikt Helgason, 11.1.2014 kl. 16:02]

Sæll Guðmundur.

Það er nú kannski klisja að segja að maður maður þurfi í vinnunni sinni ca. 5% af því sem maður lærði en það er kannski ekki fjarri lagi fyrir margar stéttir. Og í teoríunni þá væri hægt að skóla fólk í þessum 5% og sleppa því að fylla það af síðustu 95% af þekkingunni. En það er svo í raun það sem þessar þýskumælandi þjóðir gera kerfisbundið svo ég einfaldi myndina nú gróflega. Í stað þess að mennta fólk fyrir 20 óþekkt störf þar sem í hverju þeirra það þarf að nota einn tuttugasta af því sem það lærir, þá finna þeir störfin fyrir fólkið fyrst og þá vita þeir nákvæmlega hvaða 5% af þekkingunni starfskrafturinn þarf á að halda.